Một câu rất thú vị: Rằng tại sao phải xây dựng sơ đồ có nhều hậu vệ hơn tền đạo? Trong quá khứ, người ta có làm như thế không?
Hãy cùng xem thử, suốt từ những năm đầu thế kỷ trước đến nay, bóng đá thế giới đã từng chứng kiến những cuộc cách mạng vĩ đại nào.
Tôi cũng lưu ý luôn rằng, về sau này, khi có nhiều thời gian hơn, chúng ta sẽ cùng nhau thảo luận kỹ hơn về từng hệ thống một và cách ứng dụng và thế giới FO3 (trong engine mới). Nhưng trong bài viết này, hãy lướt qua tất cả một lượt để có cái nhỉn tổng quan xem bóng đá đại khái đã thay đổi như thế nào sau gần một trăm năm qua.
Thời bình minh bóng đá và sơ đồ 2-3-5
Trong khoảng thời gian từ những năm 50 của thế kỷ 19 đến 1925, luật việt vị cũ ra đời và bắt đầu nhân rộng. Về cơ bản, điều luật này yêu cầu cầu thủ tấn công phải đứng trên ít nhất 3 cầu thủ (tính cả thủ môn), nếu không muốn bị thổi phạt việt vị.
Hệ quả của điều luật này là, các đội bóng ở châu Âu bắt đầu suy nghĩ đến việc cố định các vị trí của cầu thủ trên sân vào sơ đồ 2-3-5 (2 trung vệ – fullback, 3 tiền vệ và 5 tiền đạo) để tăng cường khả năng tấn công. Tất nhiên ở thời đại này thì bóng đá vẫn chưa có chiến thuật phức tạp như thời hiện đại. Tất cả những gì các cầu thủ làm là cố gắng nhồi bóng lên phía trên để ghi bàn nhiều hơn đối thủ. Thực tế thì vì luật việt vị thời này quá khắt khe, nên nếu như không có nhiều tiền đạo như thế thì rất khó ghi bàn.
W-M và luật việt vị mới
Năm 1925, luật việt vị chính thức được sửa đổi: Cầu thủ tấn công chỉ cần đứng trên ít nhất 2 (thay vì 3 như trước đây) cầu thủ đối phương khi nhận bóng là không việt vị. Hệ quả là, mùa giải 1925-1926, số bàn thắng tại giải hạng nhất Anh tăng lên 40%, từ 4.700 bàn lên 6.373 bàn.
Cũng trong năm này, HLV huyền thoại Herbert Chapman đặt chân đến Arsenal. Đó là một sự kiện từng gây xôn xao khắp giới bóng đá Anh: Một HLV đang ở trên đỉnh vinh quang cùng Huddersfield Town lại chấp nhận từ bỏ đội bóng để đến với Arsenal, một CLB thật sự yếu kém và mờ nhạt ở cuối bảng xếp hạng.
Ở Arsenal, Champan đã tiến hành một cuộc cách mạng đầu tiên về mặt chiến thuật: Từ sơ đồ 2-3-5 truyền thống, một tiền vệ trung tâm (center halfback) được kéo về đá trung vệ (center back) nhằm ngăn chặn nguy cơ từ vị trí trung phong đối thủ. Sơ đồ thi đấu trở thành 3-2-2-3 với bộ tứ tiền vệ (ô vuông kỳ ảo) đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc điều tiết bóng, phát động tấn công cũng như ngăn chăn các pha phản công của đối phương. Nhờ đó, đội bóng có được sự cân bằng hơn trong tấn công và phòng ngự, hạn chế được khả năng của các tiền đạo bên phía đối thủ, cự ly khoảng cách giữa tiền vệ công và tiền vệ cánh được thu hẹp cũng giúp cho sơ đồ MW dễ dàng hơn trong các pha phản công. Ngoài ra, với việc kéo 2 tiền đạo về chơi ở hàng tiền vệ cũng giúp sơ đồ này tăng cường được khả năng kiểm soát bóng so với việc chơi với 5 tiền đạo như trước đây.
Điều đáng tiếc là, WM đã không có bất kỳ một cơ hội nào để thể hiện sức mạnh của mình ở tầm thế giới khi đội tuyển Anh liên tục tẩy chay 3 kỳ World Cup liên tiếp trước Chiến tranh Thế giới thứ 2 (1930, 1934, 1938).
Catennacio
Catenaccio (cái chốt cửa) chính xác là một hệ thống chiến thuật do chiến lược gia người Argentina, Helenio Herrera và đội bóng lừng danh nước Ý, Inter Milan khai sinh vào những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ trước.
Về bản chất, Catenaccio yêu cầu rằng mỗi cầu thủ phòng ngự phải kèm sát 1 cầu thủ nhất định của đối phương (man-marking). Đồng thời, để tăng cường sự an toàn cho hàng phòng ngự, chiến thuật kinh điển còn sắp sẵn một cầu thủ phòng ngự hoàn toàn tự do gọi là là “cái chốt cửa” (trung vệ thòng, hậu vệ quét, sweeper) nằm rất thấp trong hệ thống, người vừa là nhân vật thứ 3 sẵn sàng “nhảy xổ” vào để biến các tình huống phòng ngự 1vs1 thành 2vs1, vừa là chốt chặn cuối cùng của hàng hậu vệ để đảm bảo cự ly đội hình khi các trung vệ “bám người”.
Chiến thuật này thực sự đã thống trị bóng đá thế giới trong khoảng 1 thập kỷ. Mãi đến năm 1972, Catenaccio mới chấp nhận sụp đổ trước một hệ thống kỳ lạ có một không hai trong lịch sử: Bóng đá tổng lực của Rinus Michels và thiên tài Johan Cruyff.
Bóng đá tổng lực (Total Football)
Cảm hứng của hệ thống này bắt nguồn từ một phát biểu của chính Rinus Michels: “Bóng đá cũng như chiến tranh vậy, bất cứ ai cư xử quá chuẩn mực đều thất bại”. Thực tế đúng là như vậy! Thứ bóng đá mà ông sáng tạo ra cho CLB Ajax và sau đó là tuyển Hà Lan là một kỳ quan thực sự: Ở đó, mọi cầu thủ đều có khả năng chơi ở nhiều vị trí khác nhau (nếu không muốn nói là tất cả các vị trí ngoại trừ thủ môn). Phát biểu của Cruyff có thể mô tả chính xác hệ tống này:
Bóng đá tổng lực là gì? Rất đơn giản! Đó là cả 10 cầu thủ trong đội đều có khả năng chơi tốt ở tất cả các vị trí trên sân. Nếu một hậu vệ lao lên phía trên, một tiền vệ sẽ lấp vào vị trí của anh ta và biến thành một hậu vệ, tiền đạo lại biến thành tiền vệ để lấp vào vị trí bị mất. Cứ như thế!
Khi chúng tôi phòng thủ, chúng tôi luôn cố giữ đối phương ở nửa sân bên kia. Quan điểm của chúng tôi là không cần bảo vệ khung thành, và đó là lý do chúng tôi sử dụng bẫy việt vị. Bạn không muốn chạy về để phòng ngự đơn giản vì bạn muốn tiết kiệm sức lực. Thay vì chạy về 80 mét rồi lại lao lên 80 mét, sẽ tốt hơn là chỉ chạy 10 mét mỗi lần đi về. Thế là bạn chỉ phải di chuyển 20 mét, thay vì 160 mét
Libero
Cầu thủ có biệt danh Hoàng đế, Beckenbauer đã sáng tạo ra một vai trò mà gần như chỉ có ông và người kế nhiệm Lothar Matthaus mới có thể đảm nhận: Libero, cầu thủ có phạm vi hoạt động tính từ trước vạch vôi cầu môn phần sân bên này đến sát vạch vôi cầu môn khung thành bên kia. Một vị hoàng đế đúng nghĩa trên sân bóng với quyền năng lên công về thủ không giới hạn, đồng thời cũng không chịu bất cứ một ràng buộc nào về vị trí hoặc hệ thống chiến thuật.
Nói ra thì rất đơn giản, nhưng thành tích của Beckenbauer và đội tuyển Đức ở năm 1972 đã chứng minh được sự ưu việt của hệ thống này! Beckenbauer và Gerd Muller giống như một phiên bản hoàn mỹ hơn của Gerrard – Torres: Một người gánh tất cả, và một người kết thúc tất cả! Đương nhiê, chiến thuật này không thể phát trển, vì nó quá phụ thuộc vào Libero, thêm vào đó, làm gì có ai bắt kịp nổi Beckenbauer và Matthaus, nhất là trong thời kỳ bóng đá giàu thể lực hơn rất nhiều
Đón đọc phần 2 của bài viết: Joga Bonito và những vai trò mới
